به گزارش خبرنگار مرآت، انسان ها از همان ابتدا عاشق داستان بوده اند. از زمان غارنشینانی که دور آتش برای هم داستان سرایی می کردند تا کودکان عصر نوین که شامگاهان به مدد داستان ها نرم افزارهای صوتی به خواب می روند. همچنین علاوه بر کتاب های داستانی و ادبی، در فیلم ها، بازی های رایانه ای و حتی تبلیغات نیز نقش پر رنگ ادبیات را می توان مشاهده کرد.
هنگامی که کودکان داستان می خوانند یا به خوانده شدن کتاب گوش می سپارند، دنیای خیالی آن را در ذهنشان ساخته و مجسم می کنند. در واقع، اگر خلاقیت را به مثابه عضله ای در بدن در نظر بگیریم؛ می توان گفت داستان ها در تقویت ماهیچه این عضله نقش بی بدیلی دارند. نظر به اهمیت داستان و ادبیات در رشد فکری و ذهنی کودکان و نوجوانان و به مناسبت فرارسیدن روز ادبیات کودک و نوجوان، خبرگزاری مرآت با کارشناسان و مسئولین در این حوزه به گفتگو پرداخت.
وظیفه سنگین نویسنده و فیلم ساز کودک و نوجوان
محمدرضا سرشار (رضا رهگذر) نویسنده، پژوهشگر و منتقد ادبی با اشاره به لزوم جذاب و قابل فهم بودن محصول ادبی ویژه کودک و نوجوان، بیان کرد: ممکن است تعداد معدودی از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان در ایران را مینیاتوری از ادبیات بزرگسالان بدانند؛ اما جریان غالب در کشور این گونه نیست.
نویسنده کتاب «غیر از خدا هیچکس نبود» با بیان این که هر فعالیت انسانی باید در جهت رشد و تعالی معنوی بشر باشد؛ تصریح کرد: ادبیات و هنر نیز از این مسئله مهم مستثنی نیستند. البته رشد و تعالی در هر مقطع سنی اقتضائات خود را دارد و این امر برای کودکان و نوجوانان شامل اندوختن تجربه و دانش کافی از زندگی و دانش افزایی است.
این پژوهشگر ادبی در ادامه افزود: کودک و نوجوان هم زمان با خواندن یک شعر یا کتاب و یا دیدن یک فیلم مناسب سن خود، علاوه بر دریافت و آموزش پیام اصلی محتوای ذکر شده، از سایر جزئیات موجود در داستان یا فیلم-مانند تکه کلام های شخصیت داستان- نیز بهره آموزشی می برد. این مسئله وظیفه و مسئولیتی سنگین تری را برای نویسنده یا فیلم ساز کودک و نوجوان نسبت به سایر نویسندگان و فیلم سازها ایجاد می کند.
این منتقد ادبی با اشاره به تأثیر بسیار عمیق آموزش های دوران کودکی و نوجوانی، اذعان کرد: از آنجا که ذهن کودک تقریباً خالی است؛ موضع ثابتی نسبت به جهان و ارزش های موجود ندارد و مدام در حال آزمون خطا و تغییر مواضع است؛ به همین دلیل علمای تعلیم و تربیت،اولیا و مربیان و همچنین مسئولان فرهنگی مربوط به حوزه کودک و نوجوان بر روی کیفیت آثار تولیدی ویژه این گروه سنی، حساسیت بالایی دارند.
ادبیات؛ سازنده نسل آینده کشور
وی ضمن بیان این که بخشی از سازندگی نسل آینده یک کشور به وسیله ادبیات و هنر ویژه کودک و نوجوان شکل می گیرد؛ عنوان کرد: اصل تعالی بخشی در آثاری که برای گروه سنی کودک و نوجوان تولید می شود؛ اهمیتی صد چندان دارد.
سرشار ضمن تأکید بر لزوم تفاوت آموزش مفاهیم مشترک در کودکان و بزرگسالان ابراز کرد: در وهله اول این که چه مفاهیم و ارزش هایی قابل مطرح کردن در کدام سنین است و در وهله دوم چه مقدار از مفهوم مذکور برای کودک یا نوجوان قابل طرح است؛ از حیطه توانایی و دانش یک نویسنده و هنرمند حوزه کودک و نوجوان خارج است و باید چنین نکات و مسائلی را به مدد مطالعه و تعلیم مستمر به دست آورد.
نویسنده کتاب «خواب های خوش نوجوانی» با اشاره به این که شیوه بیان مفاهیم و مطالب پیچیده یک مهارت محسوب می شود؛ گفت: علیرغم آن که تصور می شود ساده نویسی در ادبیات کودک یک مرحله اساسی است؛ اما نحوه بیان مفاهیم غامض ، بسیار مهم تر و اثر گذارتر ساده نویسی است و متأسفانه تعدادی از نویسندگان کودک و نوجوان مهارت مذکور را کسب نکرده اند.
در ادبیات کودک پیشتازیم اما ایده آل نیستیم
این پژوهشگر ادبی با ضمن اشاره به آثار متعدد ایرانی فاخر و بین المللی در حوزه کودک و به خصوص نوجوان خاطر نشان کرد: بی شک تولیدات ادبی کودک و نوجوان کشورمان در مقایسه با واقعیات موجود در جهان و منطقه جنوب غربی آسیا، برتر از سایر کشورهای منطقه است. البته این بدان معنی نیست که به حد ایده آل رسیده ایم و هنوز با آنچه از یک ملت مسلمانِ فرهنگی با تاریخ کهن ۶ هزار ساله انتظار می رود؛ فاصله زیادی داریم.
این منتقد ادبی با نام بردن از سلامت آثار تولیدی و تعدد نویسندگان به عنوان نقطه قوت ادبیات کودک و نوجوان، بیان کرد: خوشبختانه در ایران برخلاف ادبیات کودک و نوجوان در کشورهای غربی، جنبه تجاری ندارد و این مسئله مانع از استحاله ارزش ها در ادبیات کودک و نوجوان در کشور ما شده است.
وی با اشاره به غفلت از جذابیت های مورد توجه کودک و نوجوان در آثار تولیدی این گروه سنی، تصریح کرد: با وجود طراحان متبحر و توانا در این حوزه اما گاهی شاهد کم فروشی و خودداری از پرداختن کافی به جزئیات کار توسط طراحان در تولید آثار هستیم. همچنین نویسندگان باید بیشتر از عنصر تخیل، اتفاقات بدیع، شخصیت های تازه، ماجراهای پرهیجان و چهارچوب و قصّه قوی در تولید اثر ادبی خود بهره ببرند.
سرشار با انتقاد از عدم عرضه کافی و مناسب آثار تولیدی ادبیات کودک و نوجوان کشور در عرصه بین الملل و نمایشگاه های بین المللی کتاب، ابراز کرد: متأسفانه در حال حاضر نماینده ایران در IBBY یک مرکز با پیشینه نامطلوب و رویکرد ضد اسلامی و انقلابی است که عملاً با شاعران و نویسندگان متعهد و انقلابی در دشمنی است. در نتیجه آثاری که از ایران در سطح بین المللی معرفی می شود؛ عموماً از معدود نویسندگان بی هویت و غیر اسلامی است و این موضوع باعث می شود چهره واقعی ادبیات ما در این حوزه به تصویر کشیده نشود.
این نویسنده کودک و نوجوان در ادامه افزود: تاکنون کوششی در جهت باز پس گیری نمایندگی از این گروه بی صلاحیت و سپردن آن به یک تشکل مردم نهاد و متعهد صورت نگرفته است.
این پژوهشگر ادبی با اشاره به لزوم پررنگ ترشدن حضور ناشران دولتی و خصوصی در نمایشگاه های بین المللی کتاب اذعان کرد: تاکنون حضور ناشران کشورمان در عرصه ها و نمایشگاه های بین المللی، حضوری منتج به نتایج اثر گذار نبوده است و در زمینه به خصوص ناشران بخش خصوصی و البته همچنین باید حضوری مؤثرتر و با برنامه تر، داشته باشند.
این منتقد ادبی ضمن اشاره به ظرفیت های موجود در تولیدات رسانه ای در حوزه کودک و نوجوان تصریح کرد: به نظر می رسد از تمام ظرفیت های موجود در این حوزه استفاده نمی شود و بعضاً شاهد نگاه بسته مدیران مجموعه های تولیدکننده محتواهای تصویری برای کودکان و نوجوانان هستیم. البته مؤسساتی مانند “اوج” هم در سال های اخیر به این عرصه وارد شده اند که شاهد موفقیت ها و تولیدات خوبی از آن بوده ایم. البته تولیدات رسانه ای نیاز به سرمایه گذاری های بزرگ و افراد توانمند هنری دارد.
بی قانونی فضای مجازی، بچه ها را دچار بلوغ کاذب و زودرس می کند
وی با انتقاد از بی قانونی فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، بیان کرد: این مسئله باعث فاصله گرفتن کودکان و نوجوانان از برنامه ها و آثار مناسب خودشان شده و به نوعی آنان را دچار بلوغی کاذب و زودرس کرده است و باعث شده تا به آثار و تولیدات ادبی و رسانه ای مناسبشان رغبتی نشان ندهند. بی شک این موضوع برای آینده کودکان و نوجوانان و کشور خطرناک است.
سرشار در ادامه افزود: اگر نتوانیم هرچه سریعتر با وضع قوانین مناسب، فضای مجازی را برای کودکان و نوجوانان سالم سازی کنیم، اندلس سازی فضای کشور از طریق فضای مجازی در طی چند سال و به سرعت اتفاق خواهد افتاد و اگر ثانیه ها را در این عرصه از دست بدهیم؛ باید برای جبران این مسئله دهه ها بکوشیم.
کتاب کودک و نوجوان باید انسان ساز باشد
مصطفی رحماندوست شاعر، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان ضمن بر شمردن سه ویژگی برای محتوای ادبی مناسب کودک و نوجوان اظهار کرد: محتوای ادبی تولید شده برای این گروه های سنی باید متناسب با ویژگی های شناختی، تجربی و سن و سال بچه ها به نگارش درآمده باشد و همچنین تصاویر و زبان خیالی به کار گرفته شده در اثر ادبی مذکور باید براساس تجربه ها و شناخت مخاطب باشد و نهایتاً حتی در صورتی که حاوی پیام شاخصی نباشد؛ به یاد ماندنی بوده و او را به سمت انسان بهتری شدن سوق دهد.
سراینده «صد دانه یاقوت» با اشاره به این که تمام جنگ های دنیا ناشی از عدم مدارای طرف مقابل است، افزود: هر انسانی به دنبال این مسئله است که بهتر زندگی کند و ادبیات کودک و نوجوان نیز باید در این راستا مخرج مشترک تمام تعالیم نیکوی انسانی و الهی جهان را که شامل اخلاق خوب و زندگی انسان مدارانه و مدارا با همنوعان است؛ باشد تا بهتر و شادمانه زیستن و کمک به دیگران را به کودک و نوجوان بیاموزد.
کتاب ها می توانند در قالب صفحات مجازی درآیند
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان ضمن بیان این که کتاب ها می توانند در قالب صفحات مجازی باشند؛ افزود: علیرغم این تفکر که بسیاری صفحات مجازی را دشمن کتاب و کتاب خوانی می پندارند؛ معتقدم مشکل امروز ما کمبود میزان مطالعه است و اگر این مسئله مرتفع شود، صفحات مجازی می تواند به عنوان کتاب هایی ارزان قیمت تر از کتب کاغذی در اختیار مردم قرار بگیرد. البته باید توجه کرد مدیریت و برنامه ریزی خانواده در استفاده درست از فضای مجازی در کشور ما امر مغفولی است.
این مترجم کتب کودک و نوجوان با اشاره به تولیدات معتبر نویسندگان و تصویر گران ادبیات کودک و نوجوان کشورمان در سطح بین المللی اظهار کرد: در حال حاضر نویسندگانی داریم که آثار فاخری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان منتشر کرده اند و کتاب آن ها به زبان های متعدد ترجمه شده است.
وی در ادامه عنوان کرد: در حال حاضر نمی توان از طریق نوشتن و تصویرسازی کتاب به امرار معاش پرداخت. این روزها تیراژ کتاب ها پایین و قیمت کتاب ها بالا و قدرت خرید مردم کم شده است و این مسئله تأثیر منفی بر کتاب خوانی و تولید آثار ادبی خواهد داشت.
ادبیات کودک و نوجوان باید متناسب با تخیل و تجربه های کودک و نوجوان باشد
نسرین قربانی نویسنده، پژوهشگر و کارشناس ادبیات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان ضمن بیان ویژگی های یک آثار ادبی مطلوب برای کودک نوجوان، عنوان کرد: یک اثر ادبی مطلوب باید با زبان و بیان، درک و زبان نوشتاری، تخیل و تجربه های کودک و نوجوان متناسب بوده و رشد و پرورش شخصیت کودک و نوجوان کمک کرده و او را به مطالعه کردن علاقمند کند و در نهایت مطالعه اثر، او را سرگرم کرده و برایش لذت بخش باشد.
این نویسنده با اشاره نهادینه شدن ارزش های انسانی فراوان در وجود کودک از طریق مطالعه آثار ادبی مناسب، ابراز کرد: ارزش هایی مانند دوست داشتن، احترام به دیگران، همکاری، عشق به وطن، احساس امنیت و شادی و همچنین کمک به هم نوع با مطالعه آثار ادبی به کودک آموخته می شود.
این کارشناس ادبیات کودک و نوجوان در ادامه افزود: ادبیات به خوبی به کودک نشان می دهد که هر فرد در شرایط مختلف چه عواطف و احساساتی تجربه می کند و خواندن کتبی که از احساسات شخصیت های داستان سخن می گوید در پذیرش احساسات شخصی توسط کودک و درک متقابل احساسات افراد اثر مثبتی دارد.
این پژوهشگر با اشاره به رشد فزاینده آثار ادبی کودک و نوجوان در سال های اخیر، بیان کرد: نویسندگان و شاعران تازه نفس و توانمندی پا عرصه گذاشته اند و حتی در عرصه های بین اللملی آثار بسیار خوبی توسط نویسندگان ایرانی ارائه شده است که این خود نمایانگر روند جدی تولیدات ادبی کودک و نوجوان در کشور است.
ناشر محور بودن ادبیات کودک و نوجوان
وی با انتقاد از روند ناشر محور شدن تولیدات ادبی کودک و نوجوان در سال های اخیر، تصریح کرد: متأسفانه در حال حاضر بیشتر ناشران هستند که تعیین می کنند چه کتاب هایی وارد چرخه ادبیات کودک نوجوان شده و چه کتاب هایی وارد این جریان نشوند. رشد چشمگیر تعداد کتاب های ترجمه در قیاس با کتاب های تألیفی و افزایش کتاب های تلخیصی بدون استفاده از هنر و خلاقیت از مشکلات موجود در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است.
قربانی با اشاره به عدم استفاده از آثار برتر ادبی کودک و نواجوان در رسانه ملی، گفت: در این سال ها رسانه ملی به رسالتش که حمایت و معرفی آثار در حوزه کودک و نوجوان و معرفی نویسندگان و شعرای این حوزه است به خوبی عمل نکرده است.
مسئولین به آثار ادبی ضعیف، مجوز چاپ ندهند
این کارشناس کانون پرورش فکری کودک و نوجوان ضمن تشریح نقش والدین و مسئولین در حمایت از ادبیات کودک و نوجوان، گفت: خانواده ها باید با توجه بیشتر به کودکان و نوجوانان و نیازهای ثانویه آن ها، این گروه را برای آینده ای بهتر آماده کنند و با تحقیق و جستجو درباره ناشران و نویسندگان خوب این حوزه، اطلاعاتی مناسب به دست آورند. همچنین زمینه عضویت بچه ها را در کتابخانه های تخصصی کودک و نوجوان فراهم کرده و مسیر را برای حضور آنان در فضاهای فرهنگی هموار نمایند.
وی در ادامه بیان کرد: در مقابل از مسئولین امر نیز انتظار می رود حمایت بیشتری از نویسندگان این حوزه از ادبیات به عمل آورده و در اعطای مجوزهای بی رویه برای چاپ کتاب‌هایی که از لحاظ محتوا ضعیف هستند؛ سختگیرانه تر عمل کنند. تا بدین طریق بتوان به آینده ادبیات کودک و نوجوان در ایران امیدوارتر شد.
انتهای پیام/ز
نوشته وضعیت ادبیات حوزه کودک ایده آل نیست/کتب کودک و نوجوان باید متناسب با تخیلات آنها باشد اولین بار در شبکه اطلاع رسانی مرآت. پدیدار شد.